استخر نقدینگی یا Liquidity Pool چیست و چه کاربردی در دیفای دارد؟
محسن ژیان پور
0
مدت زمان : 21
استخر نقدینگی یا لیکوییدیتی پول (Liquidity Pool)، بخش اساسی فناوری های سیستم مالی غیر متمرکز از جمله بازار ساز خودکار و ییلد فارمینگ است.
لیکوییدیتی پول ها بخشی اساسی از بازار ساز خودکار (AMM)، پروتکل‌های وام‌دهی، ییلد فارمینگ، دارایی‌های مصنوعی، بیمه درون زنجیره‌ای (on-chain)، بازی‌های بلاک چینی و بسیاری دیگر از این فناوری‌ها هستند. ایده Liquidity Pool ها کاملا ساده است. استخر نقدینگی اساسا وجوهی است که در یک توده دیجیتالی بزرگ جمع می‌شود؛ در محیطی بدون نیاز به هیچ مجوزی، جایی که هرکسی می‌تواند به آن نقدینگی اضافه کند. در ادامه به این که دیفای از ایده استخرهای نقدینگی چگونه استفاده کرده می‌پردازیم.
مقدمه
امور مالی غیر متمرکز انقلابی در خدمات درون زنجیره‌ای ایجاد کرده است، به طوری که حجم مبادلات صرافی‌های غیر متمرکز می‌تواند تا حدی با صرافی‌های متمرکز رقابت کند. در دسامبر 2020 (آذر 99)، مجموع ارزش قفل شده در پروژه‌های دیفای به 15 میلیارد دلار رسید و همچنان اکوسیستم امور مالی غیر متمرکز با انواع محصولات جدید به سرعت در حال گسترش است.
بیشتر بخوانید: معرفی برترین پروژه های دیفای – DeFi در نیمه دوم سال ۲۰۲۰
اما چه چیزی این همه گسترش را ممکن می‌کند؟ یکی از فناوری‌های اصلی در پس همه این محصولات، استخر نقدینگی است.
لیکوییدیتی پول یا استخر نقدینگی چیست؟
استخر نقدینگی، مجموعه وجوهی است که در یک قرارداد هوشمند (Smart Contract) قفل شده است. لیکوییدتی پول ها برای تسهیل ترید غیر متمرکز، وام‌دهی و بسیاری از عملکردهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند که به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
استخرهای نقدینگی ستون فقرات هر صرافی غیر متمرکز (Decentrelized Exchange) مانند یونی سواپ (Uniswap) هستند. کاربرانی که تامین‌کنندگان نقدینگی (Liquidity Providers) نامیده می‌شوند، برای ایجاد بازاری در یک استخر، ارزهای مورد نیاز و در نتیجه آن نسبت ارزش جفت ارز را شکل می‌دهند. آن‌ها در ازای تأمین لیکوئیدیتی، متناسب با سهم خود از کل ارزش نقدینگی، از معاملاتی که در استخر اتفاق می‌افتد، کارمزد معاملاتی دریافت می‌کنند. از آنجایی که هرکسی می‌تواند تأمین‌کننده نقدینگی باشد، بازار سازهای خودکار (AMMها) دسترسی مناسبی به بازار برای همه فراهم کرده‌اند.
بیشتر بخوانید: لیکوییدیتی چیست؟ بازار لیکوئید به چه معناست و چه تاثیری بر ترید دارد؟
یکی از اولین پروتکل‌هایی که از استخرهای نقدینگی استفاده کرد، بنکور (Bancor) بود اما این مفهوم با محبوبیت یونی سواپ مورد توجه بیشتری قرار گرفت. برخی دیگر از صرافی‌های معروف که از لیکوئیدیتی پول ها در اتریوم استفاده می‌کنند سوشی سواپ (SushiSwap)، کرو (Curve) و بالانسر (Balancer) هستند. استخرهای نقدینگی بر بستر بلاک چین اتریوم دارای توکن ERC20 هستند.
تفاوت استخر نقدینگی با دفتر سفارشات
برای درک تفاوت استخر نقدینگی، بیایید به بخش اصلی ترید الکترونیکی یعنی دفتر سفارشات (Order Book) نگاهی بیندازیم. به زبان ساده، دفتر سفارش مجموعه‌ای از سفارشات باز یک بازار مشخص است. سیستمی که سفارشات را با یکدیگر منطبق می‌کند، موتور انطباق نامیده می‌شود. موتور انطباق و دفتر سفارش، هسته اصلی هر صرافی متمرکزی (CEX) را تشکیل می‌دهند. این مدل برای تسهیل کارآمد تبادل‌ها عالی است و امکان ایجاد بازارهای پیچیده مالی را فراهم می‌کند.
ترید در دیفای، شامل معاملات به صورت درون زنجیره‌ای است، بدون اینکه یک بخش متمرکز وجوه را در اختیار داشته باشد. اما هنگامی که از دفتر سفارشات برای انجام معاملات استفاده می‌شود، مشکلی به وجود می‌آید. هر معامله با استفاده از دفتر سفارش نیازمند پرداخت کارمزد است که انجام معاملات را بسیار گران می‌کند. این امر همچنین کار تامین‌کنندگان سنتی لیکوئیدیتی، یعنی تریدرهایی که نقدینگی جفت ارزها را تأمین می‌کنند، را بسیار پرهزینه می‌کند. مهم‌تر از همه، اکثر بلاک چین‌ها نمی‌توانند توان مورد نیاز برای ترید میلیاردها دلار در بستر شبکه خود را که هر روز انجام می‌شود فراهم کنند.
این بدان معنی است که در یک شبکه بلاک چینی مانند اتریوم، وجود دفتر سفارشات روی زنجیره به‌صورت عملی غیرممکن است. شما می‌توانید از زنجیره‌های جانبی یا راه حل‌های لایه دوم استفاده کنید، که در آینده پا به عرصه خواهند گذاشت. با این حال، در حال حاضر و با قدرت فعلی، شبکه توان مدیریت این حجم داده را ندارد.
لازم به ذکر است که صرافی‌های غیر متمرکزی که با دفتر سفارشات کاملا خوب کار می‌کنند، وجود دارند. مثلا بایننس دکس (Binance DEX) روی زنجیره Binance Chain ساخته و به طور خاص برای ترید سریع و ارزان طراحی شده است. مثال دیگر پروژه سروم (Serum) است که در بلاک چین سولانا (Solana) ساخته شده است. حتی در این صورت، از آنجایی که بسیاری از دارایی‌های موجود در فضای رمزنگاری روی شبکه اتریوم هستند، نمی‌توان آن‌ها را در شبکه‌های دیگر معامله کرد، مگر این که از نوعی پل استفاده شود.
بیشتر بخوانید: پل بلاک چین یا بلاکچین بریج – Blockchain Bridge چیست؟
استخر نقدینگی چگونه کار می‌کند؟
پس از ارائه بازار ساز خودکار (AMM)، این بازی با تغییر قابل توجهی روبرو شد. بازار ساز خودکار نوآوری مهمی است که امکان ترید درون زنجیره و بدون نیاز به دفتر سفارشات را فراهم می‌کند. از آنجایی که برای انجام معاملات به هیچ یک از طرفین به شکل مستقیم احتیاج نیست، معامله‌گران می‌توانند در جفت توکن‌ها به پوزیشن‌ها وارد یا خارج شوند و احتمالا هم مبادلات بسیار بی‌نقص خواهد بود.
بیشتر بخوانید: بازار ساز خودکار چیست؟ معرفی AMM در دیفای
برای درک بهتر، یک صرافی با دفتر سفارش را به صورت همتابه‌همتا (peer-to-peer) تصور کنید، جایی که خریداران و فروشندگان توسط Order Book به یکدیگر متصل می‌شوند. به عنوان مثال، معاملات در بایننس دکس همتابه‌همتا است، زیرا معاملات مستقیما بین والت‌های کاربران انجام می‌شود. اما معامله با استفاده از AMM متفاوت است. ترید در بازار ساز خودکار به صورت کاربر با قرارداد (peer-to-contract) انجام می‌شود.
همان‌طور که اشاره کردیم، لیکوییدیتی پول مجموعه‌ای از وجوه واریز شده در یک قرارداد هوشمند توسط تامین‌کنندگان نقدینگی است. هنگام انجام معامله در AMM، به معنای سنتی طرف مقابلی وجود ندارد. در عوض، معامله با نقدینگی موجود در استخر نقدینگی انجام می‌شود. برای خرید، خریدار در آن لحظه خاص نیازی به وجود فروشنده ندارد، فقط کافیست نقدینگی کافی در استخر وجود داشته باشد.
مثلا هنگام خرید یک کوین در یونی سواپ، در آن طرف فروشنده‌ای به معنای سنتی نیست. درعوض، فعالیت شما توسط الگوریتمی کنترل می‌شود که وظیفه مدیریت استخر لیکوییدیتی را بر عهده دارد. علاوه بر این، قیمت‌گذاری نیز توسط این الگوریتم و بر اساس معاملات انجام شده در استخر تعیین می‌شود.
مسلما لیکوئیدیتی باید از جایی تامین شود و هرکسی می‌تواند تأمین‌کننده نقدینگی باشد و به نوعی می‌توان تامین‌کنندگان نقدینگی را به عنوان طرف مقابل تلقی کرد. البته این تبادل، مشابه مدل دفتر سفارشات نبوده و تعامل با قرارداد حاکم بر استخر نقدینگی انجام می‌شود.
کاربردهای استخر نقدینگی
تاکنون، ما بیشتر در مورد بازار سازهای خودکار بحث کردیم که محبوب‌ترین مدل استفاده از استخر نقدینگی هستند. با این حال لیکوئیدیتی پول یک مفهوم کاملاً ساده است و در نتیجه می‌توان آن را به طرق مختلف استفاده کرد.
یکی از این موارد، ییلد فارمینگ یا استخراج نقدینگی است. لیکوییدیتی پول ها اساس پلتفرم‌های خودکار کسب بازده مانند یرن فایننس (Yearn.Finance) هستند، جایی که کاربران وجوه خود را به استخرها برای کسب بازده واریز می‌کنند.
بیشتر بخوانید: ییلد فارمینگ – Yield Farming در دیفای – DeFi چیست؟
توزیع توکن‌های جدید در میان افراد مناسب، یک مشکل بسیار بزرگ برای پروژه‌های رمزنگاری است. استخراج نقدینگی یکی از موفقیت آمیزترین رویکردها بوده است. اساسا، توکن‌ها با استفاده از یک الگوریتم بین کاربرانی توزیع می‌شوند که توکن‌های خود را در یک استخر نقدینگی قرار می‌دهند. سپس، توکن‌های تازه ضرب شده متناسب با سهم هر کاربر از استخر توزیع می‌شود.
توجه داشته باشید این حتی می‌تواند توکن‌هایی از سایر لیکوییدیتی پول ها باشد که توکن استخر نامیده می‌شوند. به عنوان مثال، اگر نقدینگی به یونی سواپ پرداخت کنید یا وجوهی را به کامپاند (Compound) وام دهید، توکن‌هایی دریافت خواهید کرد که سهم شما را در این استخر نشان می‌دهد. شاید بتوانید آن توکن‌ها را در یک استخر دیگر واریز کرده و بازپرداخت نمایید. این زنجیره می‌تواند کاملاً پیچیده شود، زیرا پروتکل‌ها، توکن‌های استخر سایر پروتکل‌ها را در محصولات خود ادغام می‌کنند.
همچنین می‌توان به نظرسنجی برای تصمیمات پروتکل به عنوان یک مورد استفاده دیگر اشاره کرد. در برخی موارد، آراء بسیار بالایی نیاز است تا بتواند یک پیشنهاد مدیریتی رسمی در پروتکل ارائه شود. اگر در عوض وجوه در استخر تجمیع گردد، شرکت‌کنندگان می‌توانند در پشت هدف مشترکی که برای پروتکل مهم می‌دانند، جمع شوند.
از دیگر بخش‌های نوظهور دیفای، بیمه در برابر ریسک قرارداد هوشمند است. قسمت عمد‌ه‌ای از اجرای این بخش، توسط استخرهای لیکوئیدیتی تأمین می‌شود.
یکی دیگر از کاربردهای جالب توجه استخرهای نقدینگی، استفاده از ترنچ (tranche) است. این مفهومی است که از دنیای امور مالی سنتی گرفته شده و شامل تقسیم محصولات مالی بر اساس ریسک و بازده آن‌ها می‌شود. ترنچ این امکان را به تامین‌کنندگان نقدینگی می‌دهد تا مدل‌های ریسک و بازده سفارشی مورد نظر خود را انتخاب کنند.
ایجاد دارایی‌های مصنوعی در بلاک چین کاربرد دیگری است که با استفاده از استخر نقدینگی امکان‌پذیر شده است. وجهی به عنوان وثیقه به یک استخر نقدینگی واریز شده و به یک اوراکل (Oracle) معتبر متصل می‌گردد، حال توکن مصنوعی خواهیم داشت که به دارایی مورد نظرمان وابسته خواهد بود. البته این مشکل پیچیده‌تر از این توضیحات است، اما به صورت ساده ایده اصلی همین است.
احتمالاً کاربردهای بیشتری برای لیکوییدتی پول ها وجود دارد که هنوز کشف نشده‌اند و همه این‌ها به هوشمندی توسعه‌دهندگان دیفای بستگی خواهد داشت.
مخاطرات لیکوییدیتی پول ها
اگر بخواهید نقدینگی برای بازار ساز خودکار تأمین کنید، باید از مفهومی به نام ضرر ناپایدار (impermanent loss) مطلع باشید. به طور خلاصه، هنگامی که نقدینگی به AMM واریز می‌شود، امکان کم شدن ارزش دارایی وجود دارد. حال گاهی می‌تواند این ضرر بسیار ناچیز و گاهی می‌تواند بسیار زیاد باشد.
خطر بالقوه دیگری که باید به آن توجه شود، خطرات قرارداد هوشمند (Smart Contract) است. وقتی وجوه خود را به یک استخر نقدینگی واریز می‌کنید، آن‌ها در استخر هستند. بنابراین، در حالی که از نظر فنی هیچ واسطه‌ای به عنوان مالک وجوه وجود ندارد، اما می‌توان قرارداد را متولی آن وجوه دانست. به عنوان مثال، اگر اشکال یا نوعی سوءاستفاده از طریق وام‌های بدون نیاز به وثیقه (Flash loans) رخ دهد، امکان دارد وجوه استخر برای همیشه از بین برود.
همچنین در مورد پروژه‌هایی که توسعه‌دهندگان اجازه تغییر قوانین حاکم بر استخر را دارند، مراقب باشید. گاهی اوقات، توسعه‌دهندگان می‌توانند یک کلید مدیریتی یا برخی از دسترسی‌های خاص دیگر در کد قرارداد هوشمند داشته باشند. این مسئله می‌تواند آن‌ها را قادر به انجام کارهای مخربی مانند کنترل منابع مالی موجود در استخر کند.
سخن پایانی
استخرهای نقدینگی یکی از هسته‌های اصلی فناوری‌های موجود در دیفای است. استخرهای نقدینگی، ترید غیر متمرکز، وام‌دهی، ییلد فارمینگ و موارد دیگر را امکان‌پذیر می‌کنند. این قراردادهای هوشمند تقریبا در هر قسمت از DeFi حضور قدرتمندی داشته و احتمالا در آینده این رویه ادامه خواهد داشت و شاهد رشد بیشتر انواع آن‌ها خواهیم بود.
منبع: Academy.Binance
